همشهری آنلاین - زهرا کریمی: توسعه شهرنشینی و ساخت مجتمع‌های بزرگ در هر سوی شهر تهران سبب شد باغات و فضای سبز در تهران به مرور زمان از میان برود اما مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران می گوید که فضای سبز پایتخت پس از پیروزی انقلاب رشد فزاینده‌ای داشته و اکنون تهران ۲ هزار و ۳۲۳ بوستان دارد که سهم هر شهروند تهرانی از این فضای سبز ۱۶/۵ متر مربع است. اما با این همه وقتی پا به دل محله‌ها و خیابان‌های شهر می‌گذاریم در برخی از آنها جای یک قطعه فضای سبز خالی است درحالی‌که بعضی مناطق پر از بوستان و فضای سبز هستند. همین نبود تعادل در فضای سبز مناطق بهانه گفتگوی ما با قدیمی‌ترین مدیر شهرداری در سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران، علی محمد مختاری شد. این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
برای ساخت بوستان در شهر تهران چه ملاک‌هایی مهم است؟
افزایش جمعیت شهرنشینی و چالش‌های مرتبط با آن (آلودگی، ترافیک، تراکم ساخت و ساز و ... ) در دهه‌های اخیر موجب شده تا شهرداری تهران در کنار اقدامات فنی – اقتصادی و مالی – اجتماعی و فرهنگی به مسائل زیست محیطی توجه ویژه داشته باشد. در همین راستا با هدف تثبیت حقوق شهروندی و عدالت اجتماعی بویژه در زمینه برخورداری از محیطی پاک و زیبا، احیای طبیعت سبز، حفاظت از باغات به عنوان بخشی از میراث زیستی شهر تهران، بهسازی منظر و بهبود شرایط محیط زیست شهری و توسعه فضاهای سبز شهری مانند ساخت و احداث بوستان‌های محله‌ای، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و موضوعی، به صورت مستمر در صدر برنامه‌های سازمان بوستان‌ها و فضای سبز به عنوان متولی و مسئول فضای سبز شهر تهران قرار گرفته است.
سرانه فضای سبز تهران چقدر است و این سرانه برای پایتخت کفایت می‌کند؟
اکنون سرانه فضای سبز یا مساحت فضای سبز موجود به ازای هر شهروند، ۱۶/۵ مترمربع است و لازم به یادآوری است که میانگین سرانه فضای سبز تهران بالاتر از سطح استانداردهای ملی و طرح جامع شهر تهران (۱۰ مترمربع) است. اما به دلیل تراکم جمعیتی و بافت مسکونی، به صورت یکنواخت توزیع نشده است به طوری‌که در بعضی از مناطق شهری -بویژه مناطق مرکزی- سرانه فضای سبز پایین‌تر از سطح استاندارد است که باتوجه به تاکیدات شهردار تهران بر بحث عدالت اجتماعی و توسعه متوازن فضای سبز، افزایش فضای سبز مناطق مذکور را با جدیت بیشتری در دستور کار قرار داده‌ایم.
اکنون وضعیت تهران به لحاظ وجود بوستان، چگونه است؟
احداث بوستان در شهر تهران در دو دهه اخیر رشد فزاینده داشته به طوری‌که شهر تهران در پایان سال ۱۳۵۷ حدود ۷۵ بوستان و در پایان سال ۱۳۶۵ تا ۱۲۳ بوستان رسید و اکنون تهران ۲ هزار و ۳۲۳ بوستان به صورت محله‌ای، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و موضوعی دارد و برخی از مناطق تهران مانند منطقه ۸، ۱۰ و ۱۲ به دلیل وجود بافت فشرده و متراکم مسکونی یا کمبود عرصه‌های باز و هزینه سنگین تملک، بوستان‌ها بطور میانگین از مساحت کمتری برخوردار شده‌اند. بوستان‌های محله‌ای (کوچک مقیاس) از لحاظ لغوی شامل فضاهای سبز دارای کارکرد تفرجی و گذران اوقات فراغت با مساحت کمتر از ۵۰۰۰ متر مربع هستند و این به خاطر آن است که شهروندان بدون استفاده از وسایل نقلیه و با طی مسافت در کمترین زمان بتوانند به آنجا مراجعه کنند.
برای ساخت بوستان های جدید در تهران چقدر زمین تملک شده است؟
تهران همچنان نیاز به بوستان‌های بزرگ و کوچک دارد و در اینباره اقدامات خوبی صورت گرفته و زمین‌هایی که در تهران به حال خود رها شده‌اند را شناسایی و در صورت نداشتن معارض و برخورداری از کاربری تثبیت شده به پارک عمومی و فضای سبز تبدیل می‌شوند. در واقع به تدریج با تملک و با همکاری ادارات فضای سبز مناطق ۲۲ گانه نسبت به کاشت درخت و پوشش گیاهی در آنها اقدام می‌شود.
کدام مناطق تهران به لحاظ فضای سبز و بوستان غنی است؟
تهران از گذشته‌های دور، پیش از آنکه شهر بزرگی شود سراسر باغات و عرصه‌های سبز بود و به مرور زمان با ساخت و ساز خیابان‌ها، اتوبان‌ها و ساختمان‌های قد و نیم قد از سبزینگی آن کاسته و شکل و شمایل‌شان از باغات به شهر تغییر کرد. اما هنوز از گذشته برخی باغ‌های بزرگ سر جای خودشان باقی هستند و همین موجب شده تا آن منطقه از تهران فضای سبز خوبی داشته باشد. در اینجا می‌توان اسم تعدادی از پارک‌های مشهور را نام برد که نمونه بارز باغ‌های قدیمی است. مانند پارک شهر که سال تأسیس آن به ۱۳۲۸ در محله سنگلج منطقه ۱۲ برمی‌گردد یا بوستان ساعی که در سال ۱۳۳۷ در منطقه ۶ ساخته شد یا بوستان شهرآرا در سال ۱۳۳۸ در منطقه ۲، پارک نیاوران در سال ۱۳۴۸ در منطقه یک و پارک بعثت یا خزانه در سال ۱۳۵۲ در منطقه ۱۶ از جمله این باغ‌ها هستند. این بوستان‌های بزرگ منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای از گذشته در سرانه فضای سبز تهران نقش داشتند و اکنون بعضی مناطق هم به دلیل وجود بوستان‌های جنگلی جزو ثروتمندترین مناطق در فضای سبز به شمار می‌آیند مثل منطقه یک، ۴، ۱۹ و ۱۵. در اینباره هم می‌توان از بوستان جنگلی لویزان و یاس فاطمی در مناطق ۱ و ۴ و بوستان ولایت در منطقه ۱، باغ پرندگان در منطقه ۴ و بوستان آزادگان در منطقه ۱۵ نام برد.
برای محافظت و نگهداشت بوستان‌ها یا درختان قدیمی برنامه یا طرحی دارید؟
بوستان‌های قدیمی تهران به واسطه وجود درختان قدیمی و کهنسال ارزشمند هستند و این درختان توسط ادارات فضای سبز شناسایی و شناسنامه دار شده‌اند. بنابراین یکی از وظایف سازمان صیانت و نگهداری از درختان کهنسال است که در اینباره کارشناسان متخصصص به طور ویژه مشغول به بررسی هر یک از آنها هستند و تک تک درختان با تهیه طرح‌های احیاء، مراقبت و بهره‌مندی از مشاوره اساتید دانشگاهی یا موسسات تحقیقاتی حفاظت و نگهداری می‌شوند. فهرست و اطلاعات بوستان‌های شاخص شهر تهران در سایت سازمان بوستان‌ها و فضای‌سبز شهرتهران به آدرس :parks.tehran.ir بارگزاری شده و کارشناسان، متخصصان، علاقه‌مندان و شهروندان برای دسترسی می‌توانند به نشانی مراجعه کنند.
کدام بوستان‌ها بیشترین پوشش گیاهی را دارند؟
بوستان‌های فرامنطقه‌ای درون شهری مانند نیاوران، لاله،جمشیدیه،پارک ملت، ساعی و نهج البلاغه با توجه به گستردگی مساحت از تنوع گونه ای بیشتری برخوردارند. در بوستان‌های قدیمی انواع درخت، درختچه، گیاهان دائمی، گل‌های فصلی و گیاهان پوششی کاشته شده و معمولا این بوستان‌ها به دلیل داشتن درختان کهنسال از تاج پوشش بیشتر و پرتراکمی برخوردارند.
برخی از بوستان‌ها و معابر شهر تهران درخت میوه دارند، مثل بوستان زیتون در مشیریه تهران که شهروندان استقبال خوبی هم از این درختان می‌کنند. با توجه به استقبال شهروندان از بوستان‌های دارای درخت میوه، می‌خواهید کاشت این درختان در تهران را افزایش دهید؟
اصولاً کاشت درختان مثمر (میوه‌دار) به صورت گسترده در فضای سبز شهری به دلایل مختلف و مهم در کلانشهرهایی چون تهران به صورت انبوه توصیه نمی‌شود. چون تیپیکال این درختان می‌طلبد که با آب بیشتری تغذیه شوند در حالی‌که تهران به لحاظ منابع آبی وضعیت خوبی ندارد و از طرفی برای کنترل انواع آسیب نیاز به ترکیبات شیمیایی برای کنترل عوامل خسارت‌زا داریم و همچنین به دلیل وجود گردو غبار و سوخت‌های فسیلی معمولا آلوده هستند و به لحاظ بهداشتی قابل استفاده نیستند و نکته مهم دیگر آنکه هزینه‌های گزافی هم صرف نگهداشت در مقابل برداشت غیراقتصادی و غیربهداشتی آنها می‌شود و از طرفی هم پسماند حاصل از ریزش میوه‌ها بر روی زمین سبب آلودگی، منظره نازیبا و جمع شدن جانوران هم می‌شود.
پس چطور هرساله در روز درختکاری نهال درختان میوه بین شهروندان توزیع می‌شود؟
بله، هر ساله در طرح نهضت درختکاری و بویژه هفته درختکاری به منظور ترویج فرهنگ اهمیت به فضای سبز، نهال درختان مثمر به شهروندان هدیه می‌شود. اما درخواست ما این است تا شهروندان درختان میوه را در حیاط منازلشان بکارند و صد البته که درخواست مردم هم بیشتر برای درختان مثمر است تا سایر درختان. اگر شهروندان این درختان را در باغچه‌های منزلشان بکارند به طور حتم می‌توانند توجه و رسیدگی بهتری هم داشته باشند. اما کاشت این درختان در بوستان‌ها یا معابر عمومی سبب به هم زدن شرایط اکولوژیکی، فیزیولوژیکی، شاخصه‌های اجتماعی و کارکردی آن می‌شود.
یکی از اقدامات خوب و مهندسی در حوزه فضای سبز هرس به موقع درختان در فصول سال است. چوب‌های هرس شده چه فایده‌ای دارند؟
به هر حال چوب‌های هرس شده هم نوعی پسماند شهری به شمار می‌آیند و وقتی همه درختان شهر هرس می‌شوند، مقدار پسماندشان کم نیست. بنابراین برای استفاده مجدد آنها در چرخه طبیعت براساس برنامه‌های زیست محیطی شهرداری تهران و با همکاری و هماهنگی سازمان مدیریت پسماند، طی چند سال اخیر شاخه و سرشاخه‌های حاصل از هرس بازیافت و مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرند. در واقع زواید هرس به مرکز تولید بیوکمپوست در منطقه ۱۸ انتقال داده می‌شود و پس از خرد شدن تبدیل به چیپس و سپس با گذراندن پروسه‌های تخمیری فرآوری شده و به صورت کمپوست گرانول غنی و در نهایت به‌عنوان ترکیبات غذایی دوباره در فضاهای سبز شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد و به چرخه طبیعت بازگردانده می‌شوند.
نظر شما